Hoofdstuk 4

Belangrijkste kennis uit de workshops

Workshop:

Duurzaamheidsambities vertalen naar de praktijk: valkuilen en kansen

PIANOo onderzocht op basis van 25 interviews met sleutelfiguren binnen gemeenten, provincies en een waterschap, wat de valkuilen en kansen zijn rondom het vertalen van duurzame ambities naar de praktijk. De uitvoering van het onder-zoek lag bij Rebel. “Ons onderzoek keek naar hoe bestuurlijke ambities vertaald worden naar de uitvoerings-praktijk”, luidt Emile Barendregt van Rebel Group in.

Haar collega Luuk van Gemert vraagt de deelnemers ‘Wat is er nodig om duurzaamheid niet pas bij inkoop, maar er eerder bij te betrekken?’ “Een aantal elementen komt naar voren: het draagvlak, de visie en de doelstellingen worden een aantal keer benoemd.” Ook geld komt vanzelfsprekend als element naar voren; dat kan een belangrijke stimulans of drempel bieden voor duurzame inkoop.

Ideaalbeeld van formele sturingslijn

Het ideaalbeeld [zie afbeelding, red.] van een formele sturingslijn heeft onder andere een checklist inkoop, een verplicht Ambitieweb en monitoring in zich. “Laatstgenoemde is vaak beperkt aanwezig, waardoor je onvoldoende inzichtelijk hebt of projecten bijdragen aan de langjarige ambitie. Daarnaast is het meerjarenprogramma voor duurzaamheid waarin het beleidskader wordt geconcretiseerd, nog niet altijd in de organisatie aanwezig”, geeft Barendregt aan, op basis van de onderzoeksresultaten.

Workshop:

Van duurzaam beleid naar praktijk met het Ambitieweb

Aan ambities geen gebrek: het Klimaatakkoord, transitie-agenda’s, circulaire economie, de Banenafspraak, etc. Toch zijn dit veelal abstracte doelstellingen. Hoe maak je dit pallet aan ambities concreet voor jouw projecten en vertaal je ze naar het inkooptraject? Het Ambitieweb helpt om het juiste gesprek te faciliteren en MVI-doelen in één oogopslag inzichtelijk te maken, om vervolgens tot concrete acties en maatregelen te komen.

De sessie over het Ambitieweb tijdens het MVI-congres gaf inzicht in de lessons learned van Rijkswaterstaat, die dit gratis instrument al jaren toepast in hun bedrijfsvoeringstrajecten. Maar eerst: het Ambitieweb maakt doelen visueel en helpt om de impact van die doelen te identificeren en te visualiseren. Rosa Peek, MVI-adviseur bij PIANOo: “Je voert een dialoog met de belangrijkste stakeholders. Die dialoog wordt door het web gestructureerd.”

Impact op ambities

Wieke Lubbers, strategisch inkoopadviseur bij Rijkswaterstaat, nam deelnemers tijdens deze sessie mee in hun verduur-zamingsproces: “We wilden al tijden aandacht besteden aan de MVI-doelen. We zochten vooral een doorvertaling van onze actieplannen naar de dagelijkse activiteit om zo bij te dragen aan de duurzaam-heidsdoelstellingen.” Rijkswaterstaat begon in 2018 te oefenen met het web door diverse pilots aan te wijzen. “Voor een paar trajecten kwamen we tot de conclusie dat we een extra stap in duurzaamheid konden zetten.”

Het grootste profijt dat Rijkswaterstaat uit dit proces haalde, was het contact met enkele van de grootste klanten binnen Rijkswaterstaat. “We zijn naar hen toegegaan, hebben uitleg gegeven over het Ambitieweb en getoond wat het hen oplevert qua contract en uitvoering”, aldus Lubbers. “We merkten dat we zoveel mogelijk impact hadden als we het web zo vroeg mogelijk in de verkenningsfase toepasten. Dan kun je bespreken wat de duurzaamheidsbehoeften zijn. Zie het dus ook een middel om met elkaar in contact te komen.”

Lessons learned

Lubbers geeft aan wat ze van deze pilots, en alle processen erna, hebben geleerd: “Het Ambitieweb helpt in het borgen van de bestaande processen. Het heeft ons erg geholpen om dit in een pilotfase te starten, alsook door een vast team aan te stellen die hiermee aan de slag gaat. Bij ons zijn dat de contractmanagers.” Belangrijker nog, zegt de adviseur, is dat de handvatten van het Ambitieweb niet in beton gegoten zijn. “Pas de niveaus en thema’s aan. Het blijft maatwerk, dus ga met elkaar aan de slag. Een hoog ambitieniveau is niet het doel, het gaat om de vertaling naar aanbesteding en het contract.” Intussen gebruikt Rijkswaterstaat het Ambitieweb in alle Europese aanbestedingen.

Peek toonde ook de handreiking ‘Aan de slag met Ambitieweb’, waarin stap voor stap staat uitgelegd hoe je met het web aan de slag kunt. Dit neemt je mee van onderzoek en impactanalyse tot borgen en evalueren, inclusief praktische handvatten. De handreiking is hier te vinden.

Workshop:

Samen de cirkel rondkrijgen in Overijssel

De regionale circulariteitsopgave kwam uitgebreid onder de aandacht in ‘Samen de cirkel rondkrijgen in Overijssel’. Experts Jan Spoelstra van provincie Overijssel, Jan Wienk van stichting Pioneering en Niels van Ommen van PIANOo bogen zich over de opgave om een circulair gebouwde omgeving na te streven. Provincie Overijssel wil in 2050 circulair zijn en om dit te bereiken werkte ze ambities uit in Regionale Transitieagenda’s (RTA), zoals de Transitieagenda Circulaire Infrastructuur.

In de Regionale Transitieagenda staat niet alleen circulair denken centraal, maar vooral het omzetten in actie. “Onze rol verandert’, vertelt Spoelstra. “Juist als eigenaar van wegen en kunst-werken, hebben we een voorbeeldrol bij het aanjagen van circulariteit.

In de agenda noemen we daarom niet alleen instrumenten en acties maar ook kennisdeling en de verspreiding daar-van. Niet iedereen in de regio heeft dezelfde kennis beschikbaar.”

“De circulariteitsambities betekenen voor de provincie onder andere kansen om de economie een impuls te geven, waar-mee het een integrale opgave wordt”, aldus Spoelstra. “Door in te zetten op circulariteit verbeteren we onder andere de concurrentiekracht.

Daarnaast werd een klankbordgroep opgericht met gemeenten Almelo en Zwolle en partijen als Bouwend Nederland en BouwCirculair. Wienk illustreert: “In 2017 startten we en er waren aardig wat sessies, maar wellicht (te) weinig stappen. We liepen onder andere aan tegen onbekend-heid met de inhoud en met elkaar. Dus werkten we er eerst aan om die onbekend-heid op te heffen. Daarom maakten we een programmacanvas, om kansen te inventari-seren om de circular-iteit in infrastructuur een flinke boost te geven.

Daar is de RTA uit ontstaan.” De routekaart van CB23 sluit aan bij het canvas en de ontwikkellijnen. Er komen een aantal elementen terug: het ontwikkelen van eenzelfde taal bijvoor-beeld, net als het in kaart brengen van kansen in de sector en hoeveel grond-stoffen er in de sector worden gebruikt. “In de routekaart staat de periode tot en met 2023 in het teken van leren en experimen-teren en dat sluit aan met wat we in de regio ervaren en in de transitie-agenda opnemen”, gaat Spoelstra verder. Hij acht ketentransformatie op termijn onver-mijdelijk: “op strategisch, technisch, procesmatig én sociaal vlak, daar zien we veranderingen aankomen.”

Wat zit er zoal in het uitvoeringsprogramma van de provincie Overijssel op korte termijn? “We hebben € 865.000 beschikbaar gekregen om aan de slag te gaan met circulariteit. Dat bedrag is niet voor de uitvoering van de projecten, maar voor het handen en voeten geven aan het begrip en onderzoek om stappen te zetten.” Daarom zette de provincie onder andere in op meten en monitoren. “Door bijvoorbeeld grondstof-stromenanalyses of zelf actief aan de slag te gaan met het materialenpaspoort. Dat gaf ons een goed beeld van de mogelijkheden. Verder zijn we bezig met icoonprojecten zoals Road As A Service N739 en Biobased N765/N343.

Ook werd ingezet op een onderzoek circulariteit in Twente, om erachter te komen welke initiatieven er in de regio worden opgezet en wat er nodig is voor een circulair systeem voor realisatie en beheer van openbare ruimte. “We inventariseerden het kennisniveau in de huidige situatie”, geeft Wienk aan. “Daarnaast keken we naar de voorbeelden van projecten die we hebben. Ook inventariseerden we ambities, gingen we na hoe het gesteld was met monitoring en welke belemmeringen er waren om circulariteit naar een hoger niveau te tillen.” Op weg naar een circulair systeem kwam onder andere de urgentie naar voren. “De uitdaging schuilt in de weg van beleid naar uitvoering en de vernieuwde rol van asset-eigenaar.”

Uit het onderzoek bleek dat circulariteit in infrastructuur zelden prioriteit heeft. Tegelijkertijd zijn er initiatieven, maar vooral bottom-up. “Zelden beleidsmatig.

Hergebruik is wel gangbaar in de sector, bijvoorbeeld door van gebroken puin fundering te maken. Circulariteit gaat veel verder dan dat. Om dat meer te stimuleren moeten gemeenten en semi-overheden meer van elkaars kennis gebruikmaken, daar zien we op dit moment een kans.”

Samenwerkingsplatform Triple Helix moet onder andere antwoorden geven op de vraagstukken die naar voren kwamen uit het onderzoek circulariteit in Twente. Zoals het breder inzetten op monitoring en het uitbreiden van het kennisniveau. De Triple Helix van Overheid, Ondernemers en Onderwijs en het betrekken van elkaars uitgangspunten, kennis en uitdagingen, kan daar een invulling aan geven.”

Workshop:

GDCI: Aan de slag met circulair inkopen!

Sophie de Smet van Rijkswaterstaat en Jos van Nieuwkoop van Stichting Philadelphia Zorg legden uit hoe je aan de slag kunt gaan met circulair inkopen. Allereerst vertelt De Smet over de Green Deal Circulair Inkopen (GDCI): “Vanaf 2013 zijn we met 45 private en publieke partijen aangesloten in een lerend netwerk. Die deelnemers hebben uiteenlopende pilots gedraaid, van bedrijfskleding tot audiovisuele middelen en catering. Het resultaat moet een versnelling geven naar een circulaire economie door inkooppilots en -trajecten.”

Maar wat is nu eigenlijk een circulaire economie en waarom zou je dit willen nastreven? “Er is een Rijksbreed pro-gramma voor Nederland circulair in 2050, waarin we onze economie ombuigen.

We gebruiken daarin minder grondstoffen vanwege slimme ontwerpen, producten die langer meegaan en meer en beter hergebruik, waarin we afval als grondstof toepassen.” De urgentie voor een circulaire economie, waarin producten en grond-stoffen in de technische en biologische kringloop blijven, wordt steeds groter. Earth Overshoot Day, de dag waarop we jaarlijks evenveel grondstoffen gebruiken als er door de aarde geproduceerd wordt, komt steeds eerder. De grondstoffen-voorraad put uit, dus we moeten nu in actie komen.”

De wegwijzer Circulair Inkopen is een verzameling van kennis, tips en voor-beelden. Hier bekijk je de wegwijzer om je kennis over circulair inkopen op te vijzelen.

Circulair inkopen levert een grote bijdrage aan het stimuleren van zo’n nieuwe economie. “Je buigt je dan over waar een product vandaan komt, hoe je het gaat gebruiken en wat je ermee gaat doen als het afgeschreven is. Het is dus niet alleen zaak dat je nadenkt over je inkoopbeleid, maar dat je je realiseert dat het een organisatiebrede opgave is.”

De meeste impact in het inkoopproces behaal je door aan het begin van het traject te onder-zoeken wat je nodigt hebt en de markt erbij te betrekken. “Vóór de tenderfase bereik je grote impact door te onder-zoeken wat de mogelijkheden zijn. Die impact wordt geringer op het moment dat specificaties vaststaan, want dan ben je minder flexibel in je mogelijkheden.”

Onderzoek al vóór de tenderfase welke duurzame inkoopmogelijkheden er zijn, zodat je impact het grootst is. Je impact wordt geringer zodra specificaties vaststaan.

Het was aan Van Nieuwkoop om een inkijkje in de praktijk te geven. “We zijn vanaf 2014 met duurzaamheid gestart. Alle activiteiten die wij doen, moeten ervoor zorgen dat de sociale footprint van de klant omhoog gaat en de CO2-footprint omlaag”, zo introduceert hij Stichting Philadelphia Zorg. “We zetten in op 7 kernthema’s, waaronder energie, afval, circulariteit, vervoer en samenwerkings-verbanden.”

Bekijk hier dag 3!