Hoofdstuk 3:
Essentiële kennis uit het plenaire programma
MVI: toekomstbestendig inkopen
Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven had een welkomstboodschap: “Een circulaire economie zonder verspilling van grondstoffen is onmisbaar. Een groot deel van de oplossing ligt in jullie handen. MVI maakt het verschil, de overheid is een enorme speler: we kopen gezamen-lijk voor zo’n 74 miljoen euro in. Als we duurzame eisen stellen, kunnen we de markt aanjagen en innovatieve ondernemers kansen bieden.” Er is nog veel te doen: in de helft van de trajecten wordt nu duurzame inkoop toegepast. “Dat betekent dat MVI nog geen 100% gemeengoed is en het hangt te veel van individuen af. We gaan nog te vaak voor de laagste prijs op papier. Het gaat om jullie kennis en betrokkenheid, om vaart te maken. Ik reken op u!”, besluit Van Veldhoven.
Nieuw MVI beleid voor komende jaren
Kortom: als we MVI vanzelfsprekend willen maken, moet er nog heel wat gebeuren. Daar wisten Reinier Guijt en Brenda Vervoorn, beiden van ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, meer over te vertellen. Eerst blikten ze terug op wat er goed gaat: “We zien wel een groeiende groep koplopers die mooie projecten neerzetten en er is kennis en kunde opgedaan in diverse pilots en projecten”, liet Vervoorn weten. “MVI-gunningscriteria worden steeds vaker toegepast en er zijn meer marktconsultaties.” Toch moeten de overheden aan de bak: “Maatschappelijk Verantwoord Inkopen wordt lang niet overal toegepast en we zien dat er potentieel veel meer impact gemaakt kan worden dan nu gebeurt. De reden dat het nog niet altijd gebeurt is dat MVI geborgd moet worden door de hele organisatie en afspraken worden als te vrijblijvend ervaren. Bovendien is het een thema dat veel verschillende onderwerpen beslaat en veel ketenpartners omhelst.”
Wat moeten we de komende vijf jaar doen om te versnellen naar 100% MVI? Daar wist Guijt meer over te vertellen: “We zetten vanuit het ministerie een aantal nieuwe hoofdlijnen in actie: inzet op goed opdrachtgeverschap, minder vrijblijvendheid, extra inzet op impact in kansrijke sectoren en een integrale aanpak van nationaal MVI-beleid.” Het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen is een van de pijlers die bijvoorbeeld de vrijblijvendheid moet wegnemen. Op de website van PIANOo lees je alle actieplannen van andere publieke organisaties terug. “We willen het Manifest doorzetten, zodat het een langere adem krijgt.” Verder benoemt Guijt de effectiviteit van zogenoemde Buyer Groups. “Partijen die betrokken zijn in deze groepen gaan zelf aan de slag met duurzaam inkopen en zetten als groep grote stappen. Ze overleggen met elkaar en delen ervaringen, leren van elkaar en zetten de markt in beweging.” Een tip voor organisaties die willen starten met MVI: “De angst is er dat het extra geld kost. Maar dat is vaak niet waar. Ga eerder met de opdracht aan de slag en overleg met de markt, zodat het even duur of goedkoper wordt.” Vervoorn vult aan: “Leg de link naar wat een duurzame inkoop bijdraagt aan de doelstelling van de organisatie en maak impact zichtbaar met monitoring.”
Vier nieuwe hoofdlijnen om te versnellen naar MVI:
• Inzet op opdrachtgeverschap • Minder vrijblijvendheid • Extra inzet op impact in kansrijke sectoren • Integrale aanpak van nationale MVI-beleid
Haaren: tips van een kleine gemeente
Wethouder Martien Vromans [voorheen directeur inkoop bureau midden nederland, red.] liet vervolgens zien hoe zijn kleine gemeente Haaren in Noord-Brabant een launching customer is. “In 2018 stelden we een actieplan op en dachten we na over wat wij als relatief kleine gemeente kunnen doen met MVI. We bogen ons over projecten van verschillende omvang en voerden integraal overleg, met projectleiders van verschillende afdelingen bij elkaar.” Dat is volgens hem geen vanzelfsprekendheid, terwijl het gezamenlijke gesprek juist voordelen biedt. “Daardoor vindt informatie-uitwisseling plaats en wordt iedereen enthousiast van wat er speelt.” Een van de uitgangspunten voor de gemeente Haaren was een nieuwe standaard creëren en niet alleen intern te discussiëren over duurzaamheid. “Het werd normaal om interviews te houden met marktpartijen en consultaties te houden.”
“Het werd normaal om interviews en marktconsultaties te houden.”
‘Starten is belangrijker dan perfectie’
Hij adviseert om te denken vanuit ‘de bedoeling’. “De omgevingsdialoog nemen we daarin mee. Praat met de buurt en de omgeving en laat die over het project meebeslissen.” Dit is volgens hem een essentieel element in de verduurzaming en Haaren loopt hiermee vooruit op de Omgevingswet die in 2022 van kracht wordt. “Die schrijft dit streven namelijk voor, dus begin er nu al mee.” Verder adviseert hij om je goed te verdiepen in de verschillende rollen en wensen van mensen aan tafel.
“Neem de aannemer mee in deze overleggen en benut ieders kennis. In bijvoorbeeld de samenstelling van een bouwteam gebruik je elkaars kracht en creëer je betrokkenheid.” Een van de projecten waar deze uitgangspunten verwerkt werden, is een toekomstbestendige oeverbrug. “Partijen moesten inzicht geven in de samenstelling van de brug.
Daarnaast werd er aan de voorkant een omgevingsdialoog uitgevoerd. Als gunningscriterium werd niet op prijs geselecteerd, maar op CO2-reductie en de duurzaamste invulling van materialen.” Hij adviseert om de handschoen op te pakken en geen angst te tonen. “Leer ervan, starten is belangrijker dan perfectie.”
Organisatieveranderingen: van mislukking naar succes
De afsluitende keynote van de eerste dag rondom ‘Beleid’ sloeg de brug naar het thema van de tweede dag ‘Beweging’. Want hoe krijg je, na het opstellen van beleidsdoelstellingen en het vertalen van ambities naar inkoop, mensen in beweging? Daarover boog gedragspsycholoog Gert Slob zich van de Behavior Change Group. “80% van organisatieveranderingen mislukken.
Waar ligt dat aan? Veel van de veranderprojecten letten niet op de onderstroom, want wat kun je gebruiken om mensen in beweging te krijgen: de waarden, overtuigingen bijvoorbeeld. Duw niet van bovenaf op de verandering, maar creëer condities waardoor mensen uit zichzelf veranderen.”
“Zorg ervoor dat er intrinsieke motivatie ontstaat waarmee je in beweging komt.”
Dat kan bijvoorbeeld door te laten zien welke waarden belangrijk zijn, zodat de betrokkenen zich geraakt voelen. “Dat zorgt ervoor dat er intrinsieke motivatie ontstaat, waardoor je in beweging komt. Daarmee creëer je ook een urgentie.” Hij geeft een voorbeeld van het inkoopbeleid: “Inkoop moet snel en goedkoop gebeuren. Dat is een mindset die kan spelen en een probleem als je stuurt op maatschappelijk verantwoord inkopen. Hij adviseert daarnaast om niet te blijven hangen in vage abstractheden. “Word zo concreet mogelijk.”