Sfeervol lichtplan

Amersfoort wil met een nieuw lichtontwerp het middeleeuwse karakter van het stadshart benadrukken. In het ontwerp, gemaakt door het bureau Lichtvormgevers, zijn het aanlichten van iconen en bijzondere architectuur in het stadshart – en het creëren van verschillende sferen – in een herkenbare samenhang bij elkaar gebracht.

Tekst: Filip van der Heijden, Lichtvormgevers


“De openbare verlichting is geïntegreerd in het stadshart. We hebben een integrale visie op licht in de binnenstad ontwikkeld. Met beleving als belangrijk uitgangspunt.”

Dat zegt Filip van der Heijden, van Lichtvormgevers. Het bureau kwam als beste uit de bus na een uitvraag, door de gemeente, aan vier geselecteerde marktpartijen.

Horecaplein Groenmarkt, huidige particuliere initiatieven, te hard lichtaccent op Mariabeeld.

Waarom wilde de stad een nieuw lichtplan?

“Amersfoort wil mensen verleiden om langer in de stad te blijven door het aanlichten van monumenten. Ook heeft Amersfoort veel mooie doorkijkjes en als deze ’s avonds worden verlicht, dan kan dat mensen uit de stadskern trekken en gaan bezoekers speuren op plekken waar ze anders niet zouden komen.”


Was het plan alleen bedoeld om meer bezoekers van buiten te trekken?

Al vrij snel na de start van het project, in januari 2018, werd een aantal issues duidelijk. De gemeente ontdekte dat ze het lichtplan voor de stad niet alleen voor de toeristen en het uitgaanspubliek moest maken, maar ook voor de inwoners en potentiële bewoners. Goed licht in de binnenstad verhoogt de leefbaarheid en het gevoel van trots van de Amersfoortse bevolking en verhoogt de interesse in wonen in de binnenstad.”

Wat troffen jullie aan?

“Het huidige licht in de stad is ontstaan door een stapeling van verschillende lichtvormen, waaronder openbare verlichting, etalageverlichting, reclameverlichting en hier en daar een aangelicht gebouw. In geen van de gevallen is gedacht vanuit een integrale aanpak, er is geen samenhang. De gemeente is geen lichtexpert en weet niet dat het veel beter kan en dus werd dit niet als bezwaar gezien.”


De huidige verlichting is op een traditionele wijze ontstaan?

“Inderdaad. De openbare verlichting is opgezet als basisverlichting om veiligheid te creëren. De armaturen passen qua vormgeving bij de historische omgeving. De kwaliteit van licht is op veel plaatsen onvoldoende. ‘Arm’ licht door hogedruk natrium (of compact fluorescentie) die de stad tot circa vier meter hoogte verlicht. Daarboven is de stad donker, terwijl daar veel moois is te zien. In de hoofdwinkel-as is eind jaren 90 de gevel met verticale lichtbanen gedecoreerd. Hierdoor zijn vooral de lichtbanen goed zichtbaar maar vallen de gevels visueel in het donker.”

“Het mooi uitlichten van op zichzelf staande monumenten is niet voldoende.”

Hoe hebben jullie de gemeente overtuigd van de noodzaak om een integrale, omgevingsgerichte lichtvisie te ontwikkelen?

“Voor een niet-ervaren kijker ziet de stad er nu helemaal niet zo onaardig uit. Maar nadat we met het projectteam ’s avonds de stad in gingen, konden wij het team, met daarin ook de gemeente vertegenwoordigd, helpen om op een andere wijze naar het avondbeeld te kijken. Al snel raakte iedereen ervan overtuigd dat een omgevingsgerichte, integrale aanpak de enige manier was om een echte verbeterstap te maken. Het mooi uitlichten van op zichzelf staande monumenten is niet voldoende - als de rest van het licht in de stad bij het oude blijft, haal je niet het resultaat dat de gemeente voor ogen heeft. Dat was uitkomst na het peilen door het projectteam van het huidige avondbeeld.”


De gemeente startte het lichtproject met een uitvraag?

De gemeente heeft een niet-traditionele uitvraag gestuurd aan vier marktpartijen, die in staat werden geacht om een gedegen plan te schrijven. Lichtvormgevers won overtuigend. Amersfoort was in eerste instantie vooral gecharmeerd van de aandacht die wij hadden voor het intuïtief geleiden en verleiden van mensen in de stad.”

Wie had de uitvraag opgesteld?

“De uitvraag was opmerkelijk en kwam uit de koker van de afdeling Stad & Ontwikkeling. De afdeling Leefomgeving (ingenieurs, beheer en onderhoud) schreef mee. In de uitvraag stonden beeldkwaliteit en attractiviteit voorop. Om een kwalitatieve leefomgeving te creëren zijn daar later nog wat aandachtspunten aan toegevoegd.”

In Amersfoort ligt de focus op omgevingsgericht ontwerpen van lichtplannen?

“Ik ben sinds drie jaar voorzitter van de netwerkgroep Licht + Omgeving van OVLNL. Daarin werken we aan thema’s als welbevinden en toegankelijkheid. Sinds kort hebben we binnen OVLNL besloten om aan deze thema’s nog meer aandacht te besteden. Dit wordt vanuit de netwerkgroep Licht + Omgeving geïnitieerd onder de noemer ‘omgevingsgericht ontwerpen’. Voor het einde van dit jaar zal duidelijk worden hoe we dit effectief gaan aanpakken. In ieder geval staat een aantal thema’s centraal. Het gaat om Omgeving & Bebouwing, Infrastructuur, Lichttechniek, Duurzaamheid, Innovatie, en Veiligheid. In de visie op licht in Amersfoort besteden we in eerste instantie aandacht aan enkele van deze thema’s.”

Hoe is dat vertaald in het lichtplan?

“We concentreren ons op het ontwikkelen van kaders om een mooi avondbeeld te bouwen, waar mensen zich fijn voelen en goed kunnen functioneren. Dus niet de lichttechniek of de levensduur van een armatuur of de manier van lichtmanagement vooropstellen. Prioriteit in het lichtplan heeft de kwaliteit van licht. Meer specifiek: welke monumenten er moeten worden aangelicht, en welke mogelijkheden er zijn om het verhaal van de stad te vertellen en hoe mensen zich kunnen oriënteren en intuïtief beter hun weg zullen vinden. Het plan gaat in feite over hoe de eigenheid van omgevingsprofielen met licht kunnen worden ondersteund. Elk lichtprofiel heeft 35 kenmerken die worden afgestemd op de omgevingsprofielen. Zo ontstaat een soort licht-paspoort dat de mens op straat geleidt en dat de verschillende omgevingen in de binnenstad herkenbaar maakt.”


Wie zijn bij het proces betrokken?

“In het begin van het project zijn door de gemeente alle relevante actoren in kaart gebracht. Het bleek dat er bijna 50 verschillende actoren belang hebben bij het lichtplan. Dat varieert van individuele bewoners in de stad tot de milieu-belangenvereniging. Al deze actoren zijn bij het proces betrokken en worden door rondleidingen, individuele gesprekken, brieven en online op de hoogte gehouden.”

Hoe ver is het project nu?

“Het visiedocument gaat in oktober naar de gemeenteraad. De verantwoordelijk wethouder heeft de voortgang op de voet gevolgd en is enthousiast over wat tot nu toe is bereikt. Zodra het document door de raad is goedgekeurd, zullen we meer inhoudelijk op het plan en proces ingegaan. Naar verwachting is dat in de loop van november, nog voor het Congres Ruimte en Licht op 15 november in Kasteel de Vanenburg in Putten. Tijdens dat congres zal Lichtvormgevers voor het eerst naar buiten treden met dit project, als leerstuk over omgevingsgericht ontwerpen van licht, het thema van het congres.”

Bijzonder monument Monnikendam, slechte lichtkleur en geen goede weergave van de kleuren.