Het Sumatrahof van bovenaf / Foto Zijdekwartier architecten
Het Sumatrahof: thuisgevoel in een Leids hof
Met het winnen van de ZorgSaamWonen Award 2025 verdient het Sumatrahof alle lof in de categorie ruimtelijke initiatieven. “Door een gedurfde architectonische ingreep is een gemeenschap ontstaan, die werkt”, roemt de jury. Zijdekwartier architecten en woningstichting Ons Doel noemen het Sumatrahof “een genereus gebouw dat zich voegt naar het leven”. ZorgSaamWonen spreekt met Ianthe Mantingh, architect en directeur van Zijdekwartier architecten en met Miriam van Dijk, manager vastgoed van woningstichting Ons Doel over het Sumatrahof, over thuisvoelen en het faciliteren van alledaags contact. Privacy en ontmoeting gaan hier hand in hand.
'Sterke sociale ambitie'
In Leiden is een bijzonder woonproject verrezen: het Sumatrahof. Het complex bestaat uit 82 appartementen in de sociale huursector, een aantal gemeenschappelijke ruimten, een voorplein en een binnenhof. Er zijn slim uitgedachte twee-, drie- en vierkamerappartementen voor de reguliere verhuur en studio’s voor cliënten van stichting De Haardstee; een zorgorganisatie voor de begeleiding van mensen met een licht verstandelijke beperking en/of een autismespectrum/stoornis.
In juli 2025 hebben de eerste bewoners hun intrek genomen en sindsdien komt het complex steeds meer tot leven. Het Sumatrahof past heel goed bij de visie van Ons Doel, zegt Miriam. “Wij huisvesten de inclusieve samenleving. Iedereen moet zich thuis kunnen voelen in onze complexen en buurten. Dat wil zeggen: mensen moeten, in de mate waarin ze zelf willen, in verbinding met elkaar kunnen zijn en meedoen. Dat begint met een eerste toevallige ontmoeting.”
In de samenwerking met Zijdekwartier architecten heeft Ons Doel een partner gevonden met een uitgesproken sociale visie op architectuur. Hun motto ‘Zachte kanten bouwen sterke buurten’ weerspiegelt de overtuiging dat gebouwen méér moeten leveren dan alleen functioneel zijn. Ze moeten bijdragen aan het welzijn van bewoners én van de gemeenschap in complexen, straten en buurten. Dit streven naar een inclusieve samenleving komt zichtbaar en voelbaar samen in veel sociale huurcomplexen. Maar het vraagt wel om extra aandacht.
-Ianthe: “We zien een tekort aan verbinding in onze samenleving. De inclusieve samenleving kan niet goed landen in de buurten en gebouwen die we maakten. Daar is zoveel eenzaamheid, de leefbaarheid daalt er en de zorgkosten stijgen. We moeten daarom beter nadenken over hoe mensen samen wonen en met die kennis anders gaan bouwen in Nederland. We hebben geen keus.” Thuisgevoel Ook in Leiden is veel behoefte aan woningen; met name voor een- en tweepersoonshuishoudens. Het ontwerp voor het Sumatrahof moest in ieder geval ruimte bieden aan die doelgroep. En antwoord geven op de vraag hoe je inclusief wonen en je thuis voelen, vormgeeft. Wat bouw je dan binnen de sociale huursector wat deze visies versterkt? En voor wie bouw je? Voor ouderen, jongeren of voor een mix? Om antwoord te krijgen op deze vragen hebben Ons Doel en Zijdekwartier architecten een workshop laten organiseren door het Thuismakers Collectief; een organisatie die de kracht van mensen, netwerken en plekken blootlegt en van daaruit de voorwaarden creëert voor thuisgevoel.
Alle huurders van Ons Doel werden hiervoor uitgenodigd en een kleine veertig huurders gaven hier gehoor aan. Het leverde mooie gesprekken op over jezelf thuis voelen en wat mensen daarin nodig hebben. Ook ging het over wat mensen zouden missen als ze in een kleiner appartement zouden wonen en wat ze eventueel zouden willen delen. Ianthe: “De workshop was een opstap naar de keuze voor de gemeenschappelijke ruimte en voor de programmering daarvan in het Sumatrahof. Onze visie als bureau sloot prachtig aan bij de ideeën van de deelnemers.”
Hulp Het Sumatrahof heeft een sterke sociale ambitie. De verschillende typen appartementen zijn verdeeld over zes verdiepingen, zodat op elke galerij een mix van bewoners hun thuis kan vinden. De studio’s voor de cliënten van stichting De Haardstee zijn verspreid over het gebouw. Als onderdeel van de gemeenschap kunnen zij makkelijk contact houden met elkaar en met de andere bewoners. Hulp is altijd nabij; niet alleen van een zorgprofessional, maar ook gewoon van een buur. Zo ontstaat een diverse, inclusieve woonomgeving waar mensen in verschillende levensfasen prettig naast elkaar kunnen leven.
De kracht van het ontwerp van Zijdekwartier architecten is letterlijk ruimte geven aan ontmoetingen op de dagelijkse route van straat naar voordeur. Door het hele gebouw zijn zorgvuldig vormgegeven drempelzones: de overgangsruimte tussen privé en openbare ruimtes waar spontane ontmoetingen en lichte sociale contacten ontstaan. Zo zijn de brede galerijen verdeeld in een loopzone en een privéplek waar bewoners bijvoorbeeld een eigen zitje en planten kunnen neerzetten. Doordat de woonruimtes aan de galerijzijde liggen voelen bewoners de galerij al snel als verlengstuk van hun woning. De trappen aan de hofzijde, ook wel de ‘olifantenpaadjes’ genoemd, verbinden de galerijen verticaal met elkaar. Bewoners kunnen zo heel makkelijk ook tussen galerijen bewegen, wat informeel contact tussen boven- en onderburen vergemakkelijkt.
Op het voorplein / Foto: Zijdekwartier architecten
Hofjesworkshop / Foto: Zijdekwartier architecten
Het luwe hof / Foto: Winand Stut
Excursie Komend voorjaar organiseert ZorgSaamWonen een excursie naar het Sumatrahof. Wil je daarbij zijn? Wij houden een lijst met geïnteresseerden bij. Zodra er een datum bekend is, laten wij je dat als eerste weten. Meld je interesse via: tessajohannes@acquire.nl
Ianthe legt uit dat de opzet van het gebouw bewoners uitnodigt tot ontmoeten en het omzien naar elkaar stimuleert. Zo is er gekozen voor één gemeenschappelijke ruimte - naast de entree - met een voorplein waar alle bewoners welkom zijn en niet voor een gemeenschappelijke ruimte op elke verdieping. Aan de binnenzijde heerst de stilte van het hof. Hofjes zijn van oudsher een oase van rust. Het Sumatrahof borduurt voort op de typologie van het hofje, maar dan wel met een hogere bebouwingsdichtheid en in een gestapelde vorm. Ondanks de omvang straalt het Sumatrahof rust en gemeenschapsgevoel uit. Compact, luchtig en duurzaam Miriam: “Het Sumatrahof moest ook betaalbaar en bouwbaar zijn. Dan is de vraag wat je als corporatie belangrijk vindt en waarin je bereid bent te investeren. Onze inzet was het thuisgevoel creëren voor onze bewoners en ruimte geven aan toevallige ontmoetingen.” Ruimtelijke ingrepen kosten geld. Maar daar staat ook iets tegenover. “We verwachten dat fijn met elkaar samenleven zal leiden tot minder inzet van woon- en zorgprofessionals een daarmee tot lagere beheer- en zorgkosten. Samen met De Haardstee zijn we daarom een effectonderzoek gestart. We creëren immers met de stenen de voorwaarden voor ontmoeting en willen graag meetbaar maken wat het resultaat is.” De uitkomsten van het onderzoek willen de organisaties delen met de buitenwereld om zo versnelling te brengen in de bouw van dit soort complexen.
Van het begin af aan is gewerkt vanuit de visie van fijn leven en je thuisvoelen. Daar zijn vervolgens de ruimtes bij bedacht en tot slot is het gebouw ontworpen, aldus Ianthe. “Ruimte voor ontmoeting is geen sausje wat er overheen wordt gegooid en wat een extra kostenpost is. Het is de drager van het ontwerp en zit diep in de structuur van het gebouw. Het Sumatrahof kent een repeterende opbouw wat het super efficiënt maakt, maar wel met de luchtigheid op plekken waar je dat wilt.”
Naast het thuisgevoel, nam duurzaamheid een belangrijke plaats in. Uiteraard is het gebouw technisch duurzaam: aangesloten op stadsverwarming, voorzien van zonnepanelen en warmteterugwinning van de ventilatie. Alle installaties zijn van buiten bereikbaar zodat deze goed onderhouden kunnen worden. Nestkasten voor verschillende vogels, en voor net zoveel vogelgezinnen als huishoudens in het gebouw, dragen bij aan de biodiversiteit. Daarnaast wordt gezond en duurzaam gedrag gestimuleerd door het mooi en prominent maken van fietsenstallingen en trappen in de hallen. Ten slotte zijn de appartementen levensloopbestendig en kunnen in de toekomst eenvoudig worden samengevoegd of gesplitst.
Gemeenschap Ontmoeting zit hier met name in de informele plekken - de zitplekjes, het voorplein, de hof, de brede galerijen en de trappen - oftewel plekken waar mensen toch al zijn. Vanuit deze laagdrempelige en vluchtige ontmoetingen ontstaat contact en verbinding. Om de gemeenschapsopbouw nog een extra impuls te geven heeft Ons Doel de organisatie Peen en Ui ingehuurd, social designers die zich onder andere richten op het versterken van gemeenschappen. Miriam: “We willen gemeenschapsopbouw niet aan het toeval overlaten. Peen en Ui gaat dit proces liefdevol begeleiden met als doel dat bewoners het zelf overnemen. Dus, waar het kan loslaten en waar nodig een duwtje in de goede richting geven. Wij blijven uiteraard op de achtergrond betrokken, het is immers ons vastgoed.” Er zijn vanaf de start al twee mooie haakjes voor gemeenschapsopbouw: de inrichting én het gebruik van het hof en de inrichting van de gemeenschappelijke ruimte.
De gemeenschappelijke ruimte is in eerste instantie bedoeld voor bewoners en niet voor de buurt. Als onderdeel van het proces van gemeenschapsopbouw heeft Peen en Ui voorgesteld om de ruimte altijd open te houden. Elke bewoner kan zo vanaf het hof, zonder sleutel, naar binnen lopen. Deze ruimte, ook wel ‘de gemeenschappelijke woonkamer’, is echt van alle bewoners. “We hebben er vertrouwen in dat de bewoners deze ruimte en de rest van het Sumatrahof zich eigen gaan maken. Bewoners moeten vooral de ruimte hebben om zelf invulling geven aan de gemeenschap en ideeën laten ontstaan. Thuisgevoel zit vaak in kleine dingen, denk aan het eigen stoeltje bij de voordeur”, aldus Miriam.
Het kan wel! Er is met veel liefde en ambitie heel lang gewerkt aan het Sumatrahof. Door het winnen van de ZorgSaamWonen Award komt het Sumatrahof extra in de belangstelling te staan. Ianthe en Miriam zijn daar heel blij mee, met name omdat ze hopen dat het andere organisaties aanzet tot nadenken over hoe je ervoor zorgt dat mensen écht bewoners worden van hun woning, gebouw en buurt. Want het kán gewoon, ook in de sociale huur. Ianthe: “Het Sumatrahof geeft bewoners het gevoel van ‘je woont hier en je mag er zijn’. Dat is een basis die we nodig hebben om te komen tot zorgzame gemeenschappen. Zo geven we een antwoord op tal van maatschappelijke uitdagingen, en hopen bijvoorbeeld bij te dragen aan het verminderen van eenzaamheid. En dan is het gebouw ook nog eens duurzaam en betaalbaar. Het kan wel, kijk maar! Hier moeten we naartoe als hele vakwereld.”