Grootste havengebied Europa walhalla voor natuur
Tekst: Manon van Ketwich
Fotografie: Wild Port of Europe
Tijdelijke Natuur kan een enorme boost geven aan de biodiversiteit in een gebied. Ook op plekken waar je het niet verwacht vindt een explosie aan natuur plaats, ondervond regisseur Willem Berents, bij het maken van zijn bioscoopfilm Wild Port of Europe.
Filmmaker Willem Berents filmde enkele jaren de natuur op plekken waar je niet zou verwachten meer aan te treffen dan wat vogels en een verdwaald konijntje. Tot zijn eigen verbazing bleek het grootste en drukste aaneengesloten transport- en industriegebied van Europa een enorme rijkdom aan flora en fauna te bezitten. Een rijkdom die is terug te zien in de film Wild Port of Europe.
Grote verbazing
“De aanleiding om deze film te maken kwam indirect vanuit het Instituut voor Beeld & Geluid. Ik was gevraagd mee te werken aan een beeldarchief, bestemd voor natuurorganisaties. Ik vond dat stadsnatuur en natuur op industrieterreinen in dit archief onderbelicht bleven. Via via kwam ik in contact met mensen van het Havenbedrijf Moerdijk en Shell Moerdijk. Ik heb toen gevraagd of ik daar een keer mocht komen kijken. Dat had heel wat voeten in aarde, maar uiteindelijk lukte het. Mijn verbazing was enorm, ik had totaal niet verwacht dat ik daar zo veel diversiteit aan planten en dieren zou aantreffen. Toen ontstond meteen het idee voor de film. In diezelfde periode had de haven van Moerdijk voor diverse terreinen de status van Tijdelijke Natuur aangevraagd. Op die manier kwam alles samen.”
Port of Rotterdam en Port of Moerdijk hebben enorme gebieden die deels zijn of waren bestempeld als Tijdelijke Natuur. Het betekent dat deze gebieden op den duur weer gebruikt kunnen worden voor industrie, mits aan voorwaarden wordt voldaan. “Toen het idee voor de film ontstond, wist ik nog niet zo veel van het concept Tijdelijke Natuur.
Het toeval wilde dat ik Arnold Kreveld (van de stichting Tijdelijke Natuur, red.) tegenkwam bij de opdracht voor Beeld & Geluid. Uiteindelijk speelt het concept een grote rol in de totstandkoming van de film.”
Reeën, vossen en hazen
“Mijn verwachting bij het havengebied vooraf was tamelijk stereotiep, je verwacht heel weinig aan te treffen, niet veel meer dan een rondrennend konijntje of een vogel op een dak. De diversiteit verraste me. Wat ik aan zeldzame orchideeën zag was ongekend, daar zou de orchideeënvereniging jaloers op zijn. De haven van Moerdijk heeft bijvoorbeeld ook de grootste kolonie visdieven van Brabant en er lopen reeën, vossen en heel veel hazen rond.”
Hoe kan het dat een groot industriegebied zo veel soorten herbergt? “Eigenlijk is het goed te begrijpen”, verklaart Berents. “Het bestaat uit afgesloten terreinen, waar het erg rustig is. Zeker sinds het is aangemerkt als Tijdelijke Natuur komen er nauwelijks mensen en er wordt niet gemaaid. Dat maakt het tot een walhalla voor dieren en planten. De natuur kan haar gang gaan op zo’n terrein. Er wordt natuurlijk wel geïnventariseerd en schadelijke soorten als de Japanse Duizendknoop worden verwijderd als die de kop opsteken.”
Oranje en gele hesjes
Hoewel er op de locaties die zijn aangemerkt als Tijdelijke Natuur weinig mensen komen, is eromheen wel veel bedrijvigheid. Iets waar de dieren in de havens zich opvallend weinig aan storen, zag Berents. “Zeker als iemand een oranje of geel hesje aan heeft gaan de dieren gewoon hun eigen gang. Alsof ze weten dat die persoon daar is om te werken en voor niets anders.” Dat leidt ertoe dat dieren die zich elders weinig laten zien, hier wel te aanschouwen zijn. Berents noemt bijvoorbeeld de vos, die normaal alleen ’s nachts actief is. Handig voor het filmen? “Niet echt”, vindt Berents. “Om het filmisch te maken moet je dichterbij komen. Dus liggen we in een sloot of maken we ergens een schuilplekje.”
In de jaren die Berents doorbracht in het havengebied raakte hij heel enthousiast over Tijdelijke Natuur. “Waar het kan, moeten we dat implementeren. Dit soort gebieden zijn echt broedkamers voor biodiversiteit. En dat heeft uiteraard ook gevolgen voor de omgeving en de mensen die erbij betrokken zijn. Ik weet van ecologen die het natuurbeheer op bedrijventerreinen aanpassen op basis van hun ervaringen met Tijdelijke Natuur en die bedrijven stimuleren om groendaken aan te leggen.”
Dieren pakken kansen
Een van de dingend die Berents bijzonder vond aan de dieren in het havengebied was hun vermogen om zich aan te passen aan hun omgeving. “Dat moet ik wel enigszins nuanceren. Je hebt aanpassingsvermogen als evolutionair principe, dat duurt jaren. In dit geval bedoel ik dat de dieren kansen pakken die passen bij hun eigen Umwelt. En dat zie je heel erg terug in de tijdelijke natuur in de havens.
Neem een buizerd. Die broeden normaal gesproken op hoogte in bomen. Op de Maasvlakte heb je geen bomen dus kiezen ze een alternatief dat voor hen passend is. Ik heb er eentje gezien die een nest had gebouwd op een watervat van 1m³ en die had het daar prima naar z’n zin. En dit terrein wordt na een paar jaar weliswaar anders ingericht, maar in de tussentijd heeft die buizerd zich voortgeplant en zijn er meerdere jonge buizerds uitgevlogen. En die vinden wel een plek in de omgeving.”
Tijdelijke Natuur kan volgens Berents een belangrijke rol spelen in het biodiversiteitsherstel in Nederland. Door Tijdelijke Natuur in een gebied als de haven ontstaat ook een mentaliteitsverandering. De ambitie om de groenste haven van Europa te worden getuigt hiervan. Nieuwe bedrijven die zich in het gebied vestigen worden gestimuleerd om vergroenen. Helaas lukt het nog niet altijd. Een bedrijf dat biologische sapjes maakt doet zelf maar weinig aan het versterken van biodiversiteit op zijn terrein. Terwijl je met weinig moeite iets kunt doen. Het denkproces komt door Tijdelijke Natuur in elk geval op gang. Tussen de panelen op een nieuw zonnepark in Moerdijk is bijvoorbeeld een zadenmengsel gekregen dat goed is voor solitaire bijen die op die plek voorkomen. Op deze manier werkt Tijdelijke Natuur als een vliegwiel.
Wild Port of Europe
Wild Port of Europe (Paradiso Films) is een film van Willem Berents en Melanie Kutzke. Verteld door Sacha de Boer en muziek is van Eric Vloeimans. De film is te zien via Pathé Thuis.