Seminar Eenzaamheid en Wonen: samen ruimten ontwikkelen waar ontmoeten mogelijk is
Investeren in zingeving en duurzame ontmoetingen, vanuit de stenen verbinding leggen. Dit gebeurt nog niet zoveel, maar is wel heel belangrijk. Wonen en eenzaamheid is een thema dat de komende jaren meer aandacht verdient, zo was de conclusie van het seminar Eenzaamheid en Wonen, dat plaatsvond op 4 oktober in het Kloosterkwartier in Veghel. Dagvoorzitter Marianne van den Anker leidde ons door deze dag, met als hoogtepunt de uitreiking van de eerste ZorgSaamWonen Awards.
Michiel Wijnen (Zenzo) en Janneke de Schutter (UniK) leidden het seminar in met een kort verhaal over het Kloosterkwartier. Zenzo heeft de handschoen opgepakt om het klooster te herontwikkelen. ‘Wat als we dit grote complex terug gaan geven aan de maatschappij en daar iets in terugleggen van de traditie van de congregatie? Aandacht voor elkaar, elkaar écht zien, onze waarden doorgeven? Dat zei Gerda van Gogh, overste Zuster Franciscanessen in het filmpje dat Michiel Wijnen en Janneke de Schutter in hun presentatie lieten zien. Het filmpje is gemaakt bij de presentatie van de herontwikkeling van het Kloosterkwartier. ‘Hart van Vathorst, ook een project dat door Zenzo is ontwikkeld, vormde de inspiratie voor de herontwikkeling’, vertelt Michiel. Ook hoorden we tijdens deze presentatie dat 1 op de 10 mensen zich eenzaam voelt, en dat eenzaamheid niet alleen onder ouderen, maar ook onder jongeren een steeds groter probleem wordt. Architect Floris Alkemade heeft ook een rol in het presentatiefilmpje. ‘Het bestrijden van eenzaamheid zou moeten gebeuren in een mix van wonen, zorg en welzijn. De uitdaging zit hem er ook in dat we de jeugd niet moeten vergeten’, aldus Alkemade. ‘Het is van belang dat diverse groepen mensen door elkaar heen wonen, dat de onderlinge ‘eilandjes’ met elkaar verbonden worden. De vastgoedontwikkeling kan hierbij worden ingezet, als aanjager van sociale cohesie.’ UniK heeft ook diverse projecten opgezet om de eenzaamheid te verminderen, bijvoorbeeld de ABCDate: ‘Een soort Tinder voor mensen met een beperking. De cliënten worden aangemeld door hun begeleider. Het gaat hierbij niet alleen om de liefde, maar ook om vriendschappen of sportmaatjes’, vertelt Janneke.
Na de inleiding van Michiel en Janneke was het woord aan Christien Brinkgreve (emiritus hoogleraar Sociale Wetenschappen en auteur van het boek ‘De Ruimte van Herman Hertzberger, een portret’). Christien nam ons mee in een verhaal over architect Herman Hertzberger. Eerst liet ze een filmpje zien van De Drie Hoven in Amsterdam Slotervaart; een ontwerp van Herman Hertzberger. Volgens Christien is De Drie Hoven een voorbeeld waar alles in zit wat we tijdens dit seminar naar voren hebben laten komen.
De Drie Hoven is inmiddels gesloopt, maar was een oud verzorgings- en verpleeghuis waar mensen zowel een eigen plek hadden, als waar ook een gemeenschappelijke ruimte in zat. Er was ook mogelijkheid voor menging, want het pand was ook toegankelijk voor niet-bewoners. Het gebouw was zodanig ontworpen dat mensen elkaar konden ontmoeten. Tegelijkertijd waren er genoeg plekjes om je even terug te trekken. In grote en kleine dingen was dit terug te vinden, zoals in het ontwerp van de deuren. ‘Het bovendeel van de deur van de kamers van de oudere bewoners kon open, net zoals in oude boerderijen het geval was. Het is simpel maar het werkt.’ Het stimuleren van ontmoeting is kenmerkend voor het werk van Hertzberger: het bevorderen van terloopse ontmoetingen, het bieden van veiligheid.
‘Daarom gaat het hem zo aan het hart dat het gebouw is afgebroken’, zegt Christien. ‘Het gaat hem niet om de stenen, maar om de visie.’ Het gebouw bood een antwoord op de eenzaamheid. Een actueel vraagstuk, zeker met de toenemende vergrijzing en het langer thuis wonen van ouderen. En het werkte zo goed. Herman mist de aandacht voor dit thema in de huidige architectuur. Hij ziet tegenwoordig overal spectaculaire ontwerpen, hij onderkende technische hoogstandjes, maar hij mist in veel ontwerpen de aandacht voor de gebruiker en voor de context’, zegt Christien. ‘Architectuur is geen wondermiddel, maar kan wel bijdragen aan het tegengaan van maatschappelijke hiërarchie en aan het bevorderen van sociale cohesie.’
Wimke Schuurmans (MT-lid Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Directie Maatschappelijke Ondersteuning), Don van Sambeek (secretaris Koepel Coöperaties Zuid-Nederland voorzitter coöperatieve vereniging Tot uw Dienst in Laarbeek) en Irene Wiezer (gemeente Rotterdam) spraken tijdens het Seminar Eenzaamheid en Wonen over de opgave rondom wonen en zorg die er ligt en hoe het verminderen van de eenzaamheid hierin een rol speelt.
Wimke Schuurmans vertelde wat er zoal gebeurt tijdens de landelijke Week tegen de Eenzaamheid in oktober. ‘Het zijn jaarlijks weken van ontmoeting, we zetten ons in om ontmoeting tussen verschillende groepen mensen te stimuleren’, aldus Wimke. Ook de fysieke elementen zijn hierin erg belangrijk. ‘Juist daarom is het zo mooi dat er voor het eerst een prijs is in dit kader. Op deze manier ontstaan er kansen om anders te gaan bouwen. De fysieke drempel moet óók verlaagd worden, de wijk moet anders worden ingericht.’
‘Architectuur is geen wondermiddel, maar kan wel bijdragen aan het tegengaan van maatschappelijke hiërarchie en aan het bevorderen van sociale cohesie’
In Rotterdam is veel hoogbouw. ‘De hofjesstructuur is een mooie manier om ontmoeting te stimuleren en faciliteren’ vindt Irene Wiezer van de gemeente Rotterdam. ‘Omdat er in Rotterdam zoveel hoogbouw is, denken we in onze stad aan verticale hofjes. Terloopse ontmoetingen zijn voor iedereen belangrijk, en op deze manier hopen we dit mogelijk te maken. Little C in Rotterdam is hier een mooi voorbeeld van.
Don van Sambeek ontwikkelde in Laarbeek het programma Zorg voor Later. Het doel is om ouderen bewust te maken van het belang van het hebben van een netwerk en daarmee bij te dragen aan het verminderen van eenzaamheid. Inmiddels heet het project Goed voor Elkaar en is het overgenomen in andere gemeenten in Noord-Brabant en Limburg. ‘Aandacht voor elkaar en mensen bewust maken wat ze voor elkaar kunnen betekenen is erg belangrijk. Dit hoeft helemaal niet groot of ingewikkeld te zijn, het gaat om de bewustwording, dat je elkaar heel gemakkelijk een handje kunt helpen of een praatje kunt maken.’
In het tweede gedeelte van het seminar was het tijd voor de uitreiking van de ZorgSaamWonen Award. Ruimte voor ontmoeting stond centraal voor de inzendingen van deze eerste prijsvraag. ‘Met deze prijsvraag hebben we samen met alle inzendingen het onderwerp eenzaamheid weer op de agenda gezet’, stelt juryvoorzitter Cees van Boven. ‘Eenzaamheid is de lepra van onze tijd. We isoleren mensen niet meer buiten de stadsmuren maar mensen leven nu geïsoleerd middenin de samenleving. We voelen wel dat er een relatie is tussen woonomgeving en welbevinden. Maar we weten nog weinig en sturen er niet echt op. Met deze prijsvraag vergroten we de kennis en verzamelen goede voorbeelden.’
Zowel voor de juryprijs als voor de publieksprijs waren drie projecten genomineerd. De genomineerden hebben tijdens het seminar een 2-minutenpitch gegeven, waarna zowel de vakjury als het publiek kon stemmen op het beste project. Terwijl de jury even samen uiteen ging voor het beslissen van de eindwinnaar, verzorgde zangeres Maud Wilms een muzikaal Intermezzo. Met een eigen nummer over alle genomineerden, vermaakte zij het aanwezige publiek en ontstond er een gezellige sfeer. Uiteindelijk kwamen Inclusief Wonen – Leidenweg Arnhem bij de juryprijs en Hart van Vathorst bij de publieksprijs als winnaars uit de bus.
Cees vond het een lastige keuze om samen met mede-juryleden Marilyn Haimé, Desirée Uitzetter, Rick Kwekkeboom en Peter van Assche de uiteindelijke winnaar te bepalen. ‘Het zijn stuk voor stuk projecten die enorm bijdragen om de eenzaamheid te verminderen én ontmoeting te stimuleren. Als jury hebben we voor Inclusief Wonen – Leidenweg Arnhem gekozen omdat dit een totaalpakket is wat de ontmoeting het beste faciliteert.’ Rens Rikken, adjunct directeur projectontwikkeling bij Van Wijnen, over de winst van ‘zijn’ project: ‘We kunnen dit project zien als een uithangbord voor andere wijken en als manier om ontmoeting nog meer te stimuleren. Het is mooi om te zien dat in de acht weken dat dit project inmiddels gereed is al zoveel ontmoeting heeft plaatsgevonden. Dat biedt veel mogelijkheden en kansen voor de toekomst in deze wijk en kan inspiratie bieden aan andere wijken.’
