Investeren in de natuur is investeren in jezelf
Wandelexperts Tjisse Brookman en Magdalena van den Berg organiseerden tijdens het Blue Zone Festival de excursie Gezond Natuur Wandelen. Tjisse is adviseur natuur en gezondheid, bestuurslid bij de stichting Nature for Health en projectleider bij de stichting Gezond Natuur Wandelen (GNW). Magdalena van den Berg is bestuurslid GNW, promoveerde op het verband tussen groene woonomgeving en mentale gezondheid en is momenteel adviseur gezonde, groene leefomgeving voor Beter van Buiten.
Foto's: Nature for Health
“Heb jij al eens gehoord van een weeting?”, vraagt Tjisse, en begint direct enthousiast te vertellen. Weeting - een samenvoeging van de Engelse werkwoorden ‘walking’ en ‘meeting’ - is wandelend vergaderen in de buitenlucht. Je volgt een route met vaste punten die jou helpen om het overleg te structureren. Tijdens het wandelen synchroniseren hartslagen en passen. Mensen hebben zo andere gesprekken met elkaar. “Weeting is een mooi voorbeeld van hoe we de natuur niet alleen buiten werktijd een plek kunnen geven in ons dagelijks leven. Maar ook tussen acht uur ‘s morgens en vijf uur ‘s middags. In Nederland zijn verschillende routes uitgezet, misschien is er wel eentje bij jou in de buurt.” Alhoewel we met elkaar spreken via Teams is het gesprek meteen goed ‘onderweg’.
'Ons oerinstinct reageert automatisch op het zien van natuur’
Tjisse: “Natuur en gezondheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er is divers onderzoek gaande naar het effect van de natuur op onze gezondheid. Intuïtief voelen we al wel aan dat de natuur belangrijk voor ons is. Maar we handelen er onvoldoende naar en doorzien de consequenties van het gemis aan natuur niet genoeg.”
Aandachtsmoeheid
Magdalena vult aan: “In de gebouwde omgeving krijgen mensen heel veel prikkels. Onze hersenen staan als het ware altijd ‘aan’ en dat kost veel energie. Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat de natuur ons helpt te herstellen van stress en aandachtmoeheid. Ons oerinstinct reageert automatisch op het zien van natuur; het houdt zonder moeite onze aandacht vast en blokkeert negatieve gedachten.”
Natuur heeft dus een positief effect op onze fysieke en mentale gezondheid. We moeten de natuur in om op te laden. Het beeld van grazige weilanden, weelderige groene bossen en mooie wandelpaden komt boven drijven. Voor sommige mensen is dat hun directe leefomgeving. Maar wat als je in de stad woont? Magdalena: “Het is bewezen dat alleen al kijken naar groen helpt bij het herstel van stress en aandachtmoeheid. Het is dus belangrijk om in alle buurten en wijken voldoende groen te hebben. Zeker in wijken waar de gezondheid van de inwoners onder druk staat, bijvoorbeeld in wijken met een lage sociaal economische status.”
Drie bomen
Er bestaan verschillende normen of vuistregels voor hoeveel groen er in een woonomgeving zou moeten zijn. Een duidelijke vuistregel is bijvoorbeeld de 3/30/300 regel. Iedereen zou vanuit huis minstens drie bomen moeten kunnen zien. De regel werkt echter verder door. Elke buurt zou een boomkroonbedekking van minimaal 30% moeten hebben wat zorgt voor schaduwrijke plekken en hittestress tegen gaat. Zeer belangrijk in een steeds warmer wordend klimaat. En tot slot moeten mensen op maximaal 300 meter van huis een openbaar park of groene ruimte hebben die uitnodigt tot bewegen, ontspannen en ontmoeten.
Tjisse: “Helaas zien we te vaak dat groen een sluitpost is bij de ontwikkeling van nieuwe wijken. De stedenbouwkundige ontwerptekeningen staan vol met groen. Maar als puntje bij paaltje komt krijgt de parkeerplaats voorrang. Daarmee creëer je niet de gezonde woonomgeving voor inwoners en versterk je ook niet de biodiversiteit die we zo hard nodig hebben om onze natuur gezond te houden.”
Ontmoeten
Het woord ‘ontmoeten’ brengt het gesprek weer terug bij gezond natuur wandelen. Sinds 2014 organiseert de stichting Gezond Natuur Wandelen (GNW) wekelijkse groepswandelingen op een vaste tijd en plaats in de natuur of door het groen in de stad. Getrainde en gemotiveerde vrijwilligers begeleiden de gratis, aantrekkelijke en laagdrempelige natuurwandelingen. Doel van GNW is het tot stand brengen van ontmoeting in de wijk en in een natuurlijke omgeving werken aan gezondheid.
Magdalena: “Mensen gaan meedoen met GNW omdat ze meer willen bewegen. Uit recent onderzoek naar gezond natuurwandelen blijkt dat deelnemers het bewegen en ook het buiten zijn in de natuur belangrijk vinden vanwege de mentale en fysieke gezondheidsvoordelen. Maar de grootste meerwaarde van GNW ligt in het sociale aspect.” Het onderzoek laat zien dat mensen blijven meelopen vanwege de gezelligheid en de sociale contacten: hoewel ongeveer 30% het ‘onder de mensen zijn’ concreet als reden noemt om mee te doen, blijkt 80% het sociale aspect (zeer) belangrijk te vinden.”
120 wandelgroepen
Tjisse vult aan: “Er zijn inmiddels op 120 plekken in het land wandelgroepen waaraan bij elkaar elke week ongeveer 3.000 deelnemers meedoen. Mensen die zich als vrijwilliger verbonden hebben aan GNW, en dat zijn er velen, blijven gemiddeld meer dan zes jaar. Er zijn zelfs vrijwilligers die van hun vakantieadres terugkomen om hun wandelgroep te begeleiden.” Een enorme betrokkenheid dus van de mensen. Dat ziet Tjisse ook terug bij de deelnemers. “We maakten mee dat deelnemers gewoon gaan wandelen met erg slecht weer. Dit tegen de verwachting van de vrijwilligers in, want het was écht heel rottig weer. Maar dan blijkt dat de motivatie en betrokkenheid ook onder de deelnemers groot is. Want ‘je laat jouw eigen vrijwilligers toch niet zitten’?’ Daar word je toch heel blij van!”
Inspiratiewandeling
Magdalena en Tjisse nodigden de deelnemers uit om tijdens het Blue Zone Festival op 20 juni gezond mee te wandelen in de natuur. Daarbij vertelden zij meer over Gezond Natuur Wandelen en andere initiatieven waar zij bij betrokken zijn. Zoals Natuur op Recept, een initiatief van de Stichting Nature for Health en IVN Natuureducatie om, samen met ‘Alles is Gezondheid’, professionals in zorg en welzijn te stimuleren om hun patiënten en cliënten vaker te adviseren om de natuur op te zoeken.
Dit kan op allerlei manieren, van het simpele advies om regelmatig een ommetje te maken in het park in de buurt tot een meer gerichte verwijzing naar natuurgerichte interventies, zoals groepswandelingen in de natuur, zorgboerderijen, of vrijwilligerswerk in buurttuinen. Of denk aan het Groene GGZ, een partnerschap ontwikkeld op initiatief van de Stichting Nature for Health en IVN Natuureducatie. Dit partnerschap is gericht op het vergroenen van de geestelijke gezondheidszorg in Nederland. Zowel van de terreinen, de integratie met wijken, in de behandelingen van patiënten en voor de vitaliteit van zorgmedewerkers.
En, van belang, het onderzoeksprogramma RESONATE, een groot Europees onderzoeksprogramma met negen landen naar verschillende vormen van groene zorg. In Nederland gaat Magdalena samen met onderzoekers van Universiteit Twente en bureau Natuurvoormensen onderzoeken hoe het gebruik van de groene buitenruimte beter kan worden benut voor het welzijn van cliënten. Wordt vervolgd.
'Helaas zien we te vaak dat groen een sluitpost is'
Tjisse Brookman
Projectleider, Stichting Gezond Natuur Wandelen
Magdalena van den Berg
Adviseur gezonde, groene leefomgeving, Beter van Buiten
