Ontwerpen voor mensen met dementie: aansluiten op de belevingswereld
Zo goed mogelijk aansluiten bij de belevingswereld van mensen met dementie. Dat is wat Martijn Verhagen, architect bij HD Architecten, doet in zijn ontwerpen. Zoals in Blaricum, waar hij de nu in aanbouw zijnde kleinschalige zorgvilla voor mensen met dementie heeft ontworpen. Hij speelt in op de zintuigen van mensen en probeert de indeling zo logisch mogelijk te maken. ‘Stel je eens voor dat je op vakantie bent en wakker wordt in een hotel. Dan moet je ook even je weg vinden naar de badkamer, naar de uitgang. Echter, de cognitieve kaarten van hoe de ruimte is opgebouwd, zijn bij binnenkomst al door het brein aangemaakt. Iemand met dementie wordt elke dag wakker in een onbekende omgeving. Het beschadigde brein kan deze kaarten niet of moeilijk maken. Je moet zorgen voor handvatten, zodat een persoon met dementie intuïtief de weg kan vinden.’ Het gaat om logische routes, overzichtelijke plattegronden met herkenbare ruimtes. Ofwel een gunstige, ‘breingezonde’ woonomgeving. Hij probeert de inrichting zodanig te maken dat iemand met hersenschade als het ware vanzelf op de plek van bestemming komt.’ Hiermee kan je voorkomen dat iemand onrustig wordt en onbegrepen gedrag gaat vertonen. Iedere plek moet zintuigelijk zo herkenbaar mogelijk zijn en als thuis voelen.’
Martijn Verhagen architect bij HD Architecten
Herkenbare meubels
Hij is ervan overtuigd dat een ontwerp het gedrag positief kan beïnvloeden. ‘Ik probeer op een positieve manier rekening te houden met de beperkingen die iemand met hersenschade heeft.’ Martijn werkt in zijn ontwerp in Blaricum nauw samen met de interieurinrichter. ‘Het is belangrijk dat het interieur aansluit bij hetgeen ik ruimtelijk bedenk.’ Hij wijst op het belang van bijvoorbeeld herkenbare meubels. ‘Bij een stoel moet het duidelijk zijn dat het een stoel is. Dan maken bewoners ook gebruik van de stoel. Als zij het niet als zodanig herkennen, gaan ze er niet op zitten. Soms kunnen goed bedoelde ontwerpen een niet begrepen uitwerking hebben’, aldus Martijn. Hij is geen voorstander van grote foto’s op de muur met afbeeldingen van bomen of duinen. ‘Je creëert met die visuals verwarring. Ik zag laatst een bewoonster die telkens haar jas wilde aandoen omdat ze dacht dat ze naar buiten ging door de levensgrote afbeelding van een skyline.’ Martijn ziet wel dat sommige visuals mensen kunnen aanzetten tot actie en hiermee een beleefplek kunnen versterken. ‘Een ruimte met een kinderwagen in een kinderkamer waar je geluidjes hoort, kan een bewoner tot actie stimuleren.’
Ideale werkplek
Niet alleen in de inrichting is van invloed op het gedrag van bewoners, ook de bejegening door zorgmedewerkers. Daar heeft een architect weinig grip op, erkent Martijn, maar ik kan wel de basis goed neerleggen en gunstige randvoorwaarden creëren. Zo kan ik ervoor zorgen dat het voor zorgmedewerkers ook een prettig gebouw is.’
Zeker met het huidige personeelstekort is het nodig bij te dragen aan een ideale werkplek. Het gaat dan om voldoende bergruimte, meubilair dat makkelijk schoon te houden is en zichtlijnen maken, zodat medewerkers de bewoners kunnen blijven zien, ook vanuit de keuken. Martijn: ‘Wat goed is voor mensen met dementie, is ook fijn voor professionals. Neem daglicht. Dat is uitermate belangrijk voor ouderen.’ Ook let hij er bij zijn ontwerp op dat familieleden de plek fijn vinden. ‘Familie bepaalt vaak waar hun vader, moeder of tante komt wonen. De familie vindt voldoende ruimte en een prettige sfeer belangrijk. Herkenbaarheid is ook een ingrediënt voor tevredenheid.’ Deze zorgvilla staat bijvoorbeeldin een nieuwbouwwijk in Blaricum. ‘Ik heb de villa ontworpen met een typisch Blaricumse kap. Dat is voor veel inwoners vertrouwd en herkenbaar. Als mensen in de tuin zitten en naar het gebouw kijken, dan herkennen ze het als typisch Blaricums.’
Urgentie
Naast het karakteristieke Blaricumse project, werkt Martijn met HD architecten ook aan stedelijk een stedelijke variant. ‘Het is een gegeven dat de vergrijzing toeneemt en door het ouder worden zal de vraag naar gespecialiseerde woonzorg dus blijven stijgen. We spreken daarom voor zorgvastgoed en seniorenhuisvesting niet meer alleen over locatie of stenen. Met onze BLOEI filosofie geven we een bredere invulling aan het ontwerp en onderzoeken daarvoor wat ouderen nodig hebben; ontmoeten, gezond blijven en er toe doen, staan daarbij centraal.
BLOEI staat voor Bewegen, Leven, Ontmoeten, Energie(k), Inspirerend. In Den Haag en Rotterdam doen we bijvoorbeeld aan de hand van onder andere deze thema’s momenteel studie naar het ontwerp van een hybride gebouw met meerdere woonvormen en de integratie van een woonconcept voor binnenstedelijk (beschermd) wonen voor mensen met dementie. Ik weet zeker dat een mix aan bewoners een goede toevoeging kan zijn in de steden.’ Het is daarbij van belang dat gemeenten ook de urgentie gaan zien. ‘Soms zie je dat gemeenten kiezen voor grote eengezinswoningen, terwijl er behoefte is aan kleine woonvormen voor mensen die (in de nabije toekomst) zorg nodig hebben.’ Mensen met dementie wonen ook langer zelfstandig thuis. Goede plattegronden en logische aansluiting op de openbare ruimte kunnen mensen met dementie helpen om in de eigen omgeving te blijven. ‘Daar moet nog veel meer oog voor komen.’ Het gaat hem er dus om ervoor te zorgen dat ontwerpen bijdragen aan het vergroten van het welbevinden en kwaliteit van leven. En dat vraagt als ontwerper voor deze kwetsbare mensen nóg meer inleving in hun belevingswereld.