Pandemieproof ontwerpen na corona: hoe pakken we het aan?
Hoe laat je ontmoeting plaatsvinden in tijden van een pandemie? Veel zorgorganisaties hebben daar het afgelopen jaar mee geworsteld. In de rondetafel Pandemieproof ontwerpen voor ouderen, die HD Groep samen met ZorgSaamWonen op 8 april jl. organiseerde, werd dieper op dit onderwerp ingegaan.
Want wat zijn echt goed werkende manieren om ontmoeting mogelijk te maken? Bart Smits, manager vastgoed van zorgorganisatie Archipel in Eindhoven zag in de eerste lockdown periode creatieve acties om contact tot stand te brengen tussen bewoners en hun verwanten. De hoogwerker, raambezoeken en de Quarantainer waren nieuw bedachte oplossingen die uiteindelijk toch niet zo goed bleken te werken. ‘Contact door een ruit in een vreemde omgeving werkt niet bij mensen met dementie, is de ervaring van Dodo Cossee, locatiemanager Transwijk van zorgorganisatie Vecht & IJssel in Utrecht. De ontsluiting binnen het gebouw was enorm bepalend voor wat er kon. Een extra lift werd gemist. Het was een logistieke puzzel omdat er maar twee mensen in een lift mochten. Centrale voorzieningen in een ‘gemengd’gebouw waar iedereen gebruik van moet maken, zijn dan absoluut niet handig.
Ook een ‘gemengd’ gebouw, waar bewoners die zelfstandig een appartement huren en verpleeghuisbewoners wonen, bleek lastig. De regels voor isolatie voor verpleeghuisbewoners waren anders dan voor de huurders en hierdoor ontstond alleen maar wrevel. 'Het helpt enorm als het gebouw van verschillende kanten bereikbaar is', verzucht Dodo. Ad Pijnenborg, zelf betrokken geweest bij zorgcoöperatie Hoogeloon, vertelt hoe blij hij is dat bij het ontwerp van de zorgvilla’s in het dorp, gekozen is voor een eigen toegang naar de straat of de tuin bij elke zorgstudio. Dat bleek zo waardevol om toch enig bezoek mogelijk te maken.
Een van de grootste zorgen van de deelnemers van de rondetafel was de eenzaamheid die ontstaat bij ouderen in coronatijd. Jarno Nillesen, Wiegerinck architecten verloor zijn moeder in het afgelopen coronajaar. Afscheid van elkaar nemen was heel ingewikkeld. Hij zou wensen dat gebouwen en de openbare ruimte het menselijk contact, ook in tijden van een pandemie, beter zouden ondersteunen.’
Een tip die hij meegeeft om meer ruimte in en om gebouwen te creëren, is het gebruik maken van het dak op gebouwen. ‘Hier kan veel extra ruimte worden gegenereerd en zo kun je groepen mensen beter scheiden.’
Hij ziet al een prachtige pergola-constructie met zonnepanelen voor zich. Frank van Dillen, DVA Dementia Village® Associates, meent juist dat een klein ‘huishouden’ zoals bij groepswonen voor mensen met dementie, gemakkelijker in quarantaine te plaatsen is. Hij adviseert om meerdere kleine multifunctionele sociale ruimten te hebben, zodat mensen meerdere plekken hebben om bijeen te komen. ‘En elke verdieping moet een buitenruimte hebben’, vindt hij.
Marcel Rosendaal, manager vastgoed van zorgorganisatie Omring, heeft zijn bedenkingen bij het groepswonen als het gaat om de verspreiding van corona. Onderlinge besmetting bleek er moeilijk te voorkomen. ‘Gelukkig hebben wij tijdens de coronaperiode vier nieuwbouwlocaties geopend met grotere appartementen voor bewoners, wat een corona-veilige situatie mogelijk maakte. Zo is er in de appartementen genoeg ruimte om wat bezoek te ontvangen, zijn de gangen breed genoeg, en is er letterlijk en figuurlijk ruimte voor ontmoeting.’
Een andere mooie manier om ruimte beter te benutten en tegelijkertijd ontmoeting te stimuleren, is de coronagalerij. Dit is een concept van architectenbureau Kokon. Het idee is simpel: in plaats van een galerij die aan de voorgevel van de appartementen hangt, wordt de gang enkele meters naar buiten geschoven. ‘Verder is het plaatsen van een deur waarbij het raam onder en boven open kan, zoals vroeger, een manier waarop de ontmoeting sneller, veiliger en gemakkelijker plaatsvindt’ , aldus Henk Middelkoop van Kokon. Het idee wordt nog geconcretiseerd. Zo moet er bijvoorbeeld nog gericht worden gekeken naar de brandveiligheid.
Maar hoe te ontwerpen zodat het voor iedereen werkt, is een lastige opgave. Uit de discussie tijdens deze rondetafel blijkt wel dat vooral maatwerk essentieel is. Peter Bakker van HD Architecten stipt ook het ontwerp van de openbare ruimte aan als belangrijk onderdeel van het geheel. ‘Kijk ook naar plekken in de wijk, blijf niet binnen de muren van het verpleeghuis. In Kopenhagen bijvoorbeeld zijn zeer aangename routes en plekken waar echt aandacht is besteed aan de kwaliteit en verblijfsgemak van de openbare ruimte. Ook dit kan bijdragen aan het creëren van ontmoeting.’ Ad Pijnenborg is onder de indruk van Ouderenlandgoed Grootenhout, omdat mensen met dementie daar vrij kunnen bewegen, veel buiten zijn en gestimuleerd worden om te bewegen.
Er zijn veel ideeën uitgewisseld, er zijn twijfels uitgesproken, maar ook successen gedeeld. De algemene conclusie van deze middag was wel: ‘Laten we goede gebouwen ontwerpen waarbij we rekening houden met kwetsbare groepen.’
